Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı-ÇEDİDGM/Laboratuvar, Ölçüm ve İzleme Dairesi Başkanlığı uhdesinde, TÜBİTAK MAM İklim Değişikliği ve Sürdürülebilirlik Başkan Yardımcılığı Deniz Araştırmaları ve Teknolojileri Araştırma Grubu koordinasyonunda yürütülen “Denizlerde Bütünleşik Kirlilik İzleme (DEN-İZ) Programı” birçok araştırma kurumu, üniversiteler ve kamu kurumu işbirlikleri ile sürdürülüyor.
2014 yılından beri 3’er yıllık dönemler olarak gerçekleştirilen “DEN-İZ Programı” ile ulusal deniz ve kıyı yönetimi politikalarının ve stratejilerinin belirlenmesi/gözden geçirilmesi ve alınan önlemlerin etkilerinin takibi yapılıyor.
Programın 2023-2025 dönemi seferleri başladı. İlk sefer olan Marmara Denizi Sefer’i 11 – 25 Ocak tarihleri arasında R/V TÜBİTAK Marmara gemisi marifetiyle gerçekleştirildi.
Programın ikinci seferi olan Karadeniz Seferi ise 31 Ocak 2023 tarihinde başlamış olup 28 Şubat 2023 tarihinde tamamlandı.
Oşinografik çalışmalar için Türk mühendisleri tarafından tasarımlanan TÜBİTAK Marmara Araştırma Gemisi 01 Temmuz 2013 tarihinde denize indirilerek çalışmalara başladı. İşletmeye alındığı tarihten itibaren yılda 200 gün gibi yüksek bir seyir ortalamasına sahip.
Bölgesel sınıf ve orta büyüklükte bir oşinografik araştırma gemisi olan TÜBİTAK Marmara gemisindeki çoklu su örnekleyicisi ve CTD cihazı ile su kolonu boyunca sıcaklık, iletkenlik, tuzluluk, pH, çözünmüş oksijen, floresans ve ışık geçirgenliği gibi temel oşinografik parametreler yüksek çözünürlükte ve gerçek zamanlı ölçülür. Besin elementleri, çözünmüş oksijen, klorofil-a ve plankton örneği alınacak kritik derinlikler su kolonunun o anki fiziksel, optik ve floresans özelliklerine göre belirlenir. Ayrıca araştırma gemisinde, çok ışınlı derinlik ölçer, akıntı ölçer, yandan taramalı sonar, deniz tabanı kesit görüntüleyici gibi temel oşinografik, hidrografik ve batimetrik cihazlarla donatıldı.
TÜBİTAK MARMARA Araştırma Gemisinde oşinografik cihazlara ilave olarak, geminin mevkisini koruması gereken araştırmalar için dinamik konumlandırma sistemi mevcut. USBL akustik konumlandırma sistemi ile üzerine verici yerleştirilen sualtı aracı, ölçüm cihazı gibi ekipmanların ve dalgıçların mevkilerinin takibi sağlanıyor.Çok ışınlı Derinlik ölçer ile 2.000m derinliğe kadar batimetrik haritalar oluşturulabilmekte ve akıntı ölçer cihazı ile deniz suyunun akıntı profili elde edilmektedir. Ayrıca, Yandan Taramalı Sonar ve Deniz Tabanı Kesiti Görüntüleyicisi ile deniz tabanı altındaki dip yapısı görüntülenebiliyor.
Araştırma gemisi sahip olduğu güncel donanımı ile Karadeniz, Marmara Denizi ve Boğazlar, Akdeniz ve Ege Denizi olmak üzere ülkemiz denizlerinde düzenli izleme ağı kurularak, denizlerimizin kimyasal ve ekolojik durumunun tespiti yapılmakta, deniz çevresinin korunmasına yönelik önlemlerin etkinliği, ulusal ve uluslararası mevzuata uygunluğu değerlendiriliyor.
Gemide saha ölçüm ve örneklemeleri yapılmakta olup, deniz suyu analizleri zaman kaybedilmeden araştırma gemisinin laboratuvarında gerçekleştiriliyor.
Birincil üretimin göstergesi olan fitoplankton, zooplankton ve deniz tabanında yaşayan bentik organizmalar örneklenebiliyor. Alınan örnekler TÜBİTAK MAM uzmanları ile üniversitelerin deniz bilimleri enstitüleri ve su ürünleri fakültelerinin uzmanlarıyla beraber inceleniyor.
Bunun yanı sıra sediman ve biyota matrikslerindeki kirlilik seviyelerinin tespiti ve zamansal değişimi incelenmektedir. Toplam organik karbon, poliaromatik hidrokarbonlar, poliklorlu bifeniller, organo klorlu pestisitler ve metaller ölçülüyor. Sonuçlar çevre kalite standartları ile halk sağlığına yönelik Türk gıda kodekslerine göre değerlendiriliyor
Çalıştaylar veya sempozyumlarla izleme çalışma sonuçları ve denizel baskılar, bölgelerde yer alan söz konusu denizlerin yararlanıcıları ve paydaşları olan kamu kurumları, üniversiteler, belediyeler ve diğer ilgili paydaşlarla da sonuçlar paylaşılıyor.
Deniz araştırma projeleri Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı, TÜBİTAK Başkanlığı, İstanbul, Kocaeli, Bursa ve İzmir Büyükşehir Belediyeleri başta olmak üzere çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından destekleniyor. Ayrıca, Avrupa Birliği tarafından desteklenen bazı projelere de araştırma gemisi desteği sunuluyor.
